Ngày 15/3, Văn phòng Chương trình Khoa học Giáo dục (Bộ GD&ĐT) phối hợp với Trường Đại học Bách khoa Hà Nội tổ chức Tọa đàm về cơ sở khoa học đề xuất tiêu chuẩn, tiêu chí hợp nhất, sáp nhập hoặc giải thể một số trường đại học công lập. Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ, Chủ nhiệm Chương trình Khoa học Giáo dục chủ trì Tọa đàm.
Cùng dự có Thứ trưởng Lê Hải An, lãnh đạo một số vụ cục thuộc Văn phòng Chính phủ, Bộ KH&ĐT, Bộ GD&ĐT, các chuyên gia, nhà khoa học và đại diện lãnh đạo một số cơ sở giáo dục đại học.
Tọa đàm nằm trong khuôn khổ đề tài khoa học công nghệ thuộc Chương trình Khoa học Giáo dục cấp quốc gia: “Cơ sở khoa học của quy hoạch mạng lưới các cơ sở giáo dục đại học Việt Nam” do Trường Đại học Bách khoa Hà Nội chủ trì, PGS.TS Hoàng Minh Sơn là chủ nhiệm đề tài.
Trường sát nhập phải thấy tốt hơn
PGS.TS Hoàng Minh Sơn, Hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa Hà Nội, chủ nhiệm đề tài cho biết, quy hoạch mạng lưới các cơ sở giáo dục đại học đóng vai trò quan trọng trong định hướng phát triển và phân bổ nguồn lực cho hệ thống giáo dục đại học của mỗi quốc gia ở từng giai đoạn nhất định. Tại Việt Nam, vào năm 2007 và năm 2013, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành 2 Quyết định về quy hoạch và điều chỉnh quy hoạch mạng lưới các trường đại học, cao đẳng giai đoạn 2006-2020.
Tuy nhiên, quá trình triển khai những Quyết định này đã bắt đầu bộc lộ một số tồn tại, trong đó nổi bật là vấn đề quản lý quy hoạch chưa hiệu quả dẫn tới phát triển về chất lượng chưa tương xứng với số lượng; đầu tư dàn trải, thiếu trọng điểm; chưa có sự liên kết chặt chẽ giữa đào tạo với thị trường lao động và chưa tạo nên sức mạnh tổng hợp cho toàn hệ thống.
“Những bất cập này đòi hỏi phải có sự điều chỉnh để từng bước hình thành một mạng lưới các cơ sở giáo dục đại học với cơ cấu hợp lý; quy mô chất lượng cơ bản đáp ứng nhu cầu của người học và thị trường lao động; phù hợp với quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và hội nhập quốc tế” - PGS.TS Hoàng Minh Sơn nói về mục tiêu chung của đề tài.
Khẳng định sự cần thiết, cấp bách phải sắp xếp hệ thống các cơ sở giáo dục đại học nhưng tiêu chí nào để sắp xếp là điều mà các nhà quản lý, chuyên gia, nhà khoa học tham dự tọa đàm đặt ra. Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ đưa ra 3 vấn đề cần quan tâm: tính thiết thực - tính khả thi - tính hiệu quả.
“Quan trọng là để những trường thực hiện sắp xếp “tâm phục khẩu phục” và cảm thấy tốt hơn. Muốn vậy, tiêu chí sắp xếp phải đảm bảo tính pháp lý, tính khoa học và thực tiễn. Cũng cần tính đến tác động về tài chính, nhân sự khi áp dụng để có phương pháp và lộ trình sắp xếp phù hợp” - Bộ trưởng nêu quan điểm.
Đồng tình với quan điểm này, GS.TS Nguyễn Hữu Đức, Đại học Quốc gia Hà Nội nhấn mạnh, phải làm sao để việc sắp xếp được cộng đồng chấp nhận, như vậy, tính dẫn dắt và nguyên tắc phải rất cao. Về nguyên tắc sắp xếp, GS.TS Nguyễn Hữu Đức chia làm 2 nhóm: trường đại học công lập thực hiện bài toán của nhà nước, trường đại học tư nhân thực hiện bài toán đảm bảo chất lượng. “Nhưng bài toán nào cũng phải trên nguyên tắc đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội” - GS.TS Nguyễn Hữu Đức khẳng định.
Băn khoăn về việc chưa có tiêu chí cụ thể để chỉ định rõ đâu là đại học, trường đại học, học viện, đâu là đại học định hướng nghiên cứu, đâu là đại học định hướng ứng dụng, TSKH Phạm Đỗ Nhật Tiến, nguyên trợ lý Bộ trưởng Bộ GD&ĐT cho rằng, đây là việc cần phải được chỉ định ngay nếu muốn sắp xếp hệ thống. TSKH Phạm Đỗ Nhật Tiến cũng chỉ ra xu hướng của thế giới khi có các đô thị đại học, công viên đại học hay tổ hợp công nghệ. “Không chỉ có các đại học riêng biệt, phải hình dung vậy thì việc sắp xếp mới dễ dàng, hiệu quả”.
Động lực hay mệnh lệnh sắp xếp
“Động lực nào để các trường sắp xếp lại?” - đó là câu hỏi được GS.TSKH Hồ Đắc Lộc, Hiệu trưởng Trường Đại học Hutech đặt ra. Đề cập đến quy luật chi phối, GS.TSKH Hồ Đắc Lộc cho rằng, Nhà nước là chủ đầu tư trường công nên có thể dùng mệnh lệnh để sắp xếp lại nhưng vẫn còn quy luật tự nhiên, quy luật thị trường. Nghiên cứu các quy luật này sẽ đưa ra được chính sách phù hợp.
Cho rằng việc sát nhập hay giải thể các trường đại học sẽ động chạm đến con người nên cần “làm công tác tư tưởng”, PGS.TS Hoàng Thị Thúy Nguyệt, Học viện Tài chính nêu quan điểm, cần đặt ra giới hạn thử thách cho các trường. Ví dụ trong vòng 3 năm tới trường đại học định hướng nghiên cứu sẽ cải thiện hoạt động nghiên cứu như thế nào, trường định hướng ứng dụng sẽ thu hút được bao nhiêu người học… tín hiệu thị trường thể hiện rất rõ ở đây, các trường phải tự nhận biết và chấp nhận sắp xếp.
GS.TS Nguyễn Văn Minh, Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm Hà Nội chia sẻ: “Chúng ta đặt ra giải thể không có nghĩa là đưa ra các con số bao nhiêu trường phải giải thể mà chỉ cần đưa ra các tiêu chuẩn, tiêu chí, các trường tự áp vào cơ sở nào không đạt sẽ phải xin sáp nhập hoặc giải thể. Đây là điều hành tổng thể của Nhà nước dựa trên quy chuẩn chứ các trường đại học ít dùng biện pháp hành chính”.
Tuy nhiên, TSKH Phạm Đỗ Nhật Tiến lại cho rằng, đã đến lúc cần phải có biện pháp hành chính mạnh. “Có một số trường đại học dứt khoát không thể tồn tại độc lập được, phải sáp nhập. Bên cạnh thỏa hiệp phải có phương án hành chính. Đã đến lúc cần có biện pháp hành chính mạnh”.
Quan điểm này nhận được sự đồng tình của nguyên Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Đặng Huy Đông. Ông Đông cho rằng, cần có sự định hướng và dẫn dắt. Cụ thể ở đây, cần đưa tiêu chuẩn để các trường áp vào, nếu không đạt sẽ phải chấp nhận sắp xếp. “Không có “kỷ luật sắt” khó thực hiện được” - ông Đông bày tỏ.
Trao đổi về vấn đề này, Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ cho rằng, cần kết hợp giữa dự lệnh và động lệnh. “Thực tế cho thấy chúng ta đang có một hệ thống giáo dục đại học manh mún, nhỏ lẻ, các trường tự lầm lũi đi lên mà thiếu tính kết nối, thiếu tính cạnh tranh, một số trường “quá yếu”. Sắp xếp hệ thống các trường đại học là việc không thể chậm trễ hơn nữa, trong đó, khuyến khích theo định hướng thị trường, dùng các chuẩn, tiêu chuẩn để điều tiết. Ngoài ra, trong một số trường hợp cụ thể, có thể tính toán sử dụng biện pháp hành chính” - Bộ trưởng nói.
Sắp xếp để người học được thụ hưởng điều kiện tốt nhất
Là chủ nhiệm đề tài khoa học công nghệ cấp quốc gia: “Quy hoạch mạng lưới trường sư phạm ở Việt Nam đến năm 2025, tầm nhìn 2030”, GS.TS Phạm Hồng Quang, Giám đốc Đại học Thái Nguyên cho biết, có nhiều cơ sở đào tạo giáo viên khi chiếu theo các tiêu chuẩn đã nhận thức mình yếu kém thật và có nhu cầu được sáp nhập. Vì vậy, để các trường tự nguyện tham gia vào quá trình sắp xếp không khó, vấn đề là sắp xếp như thế nào.
“Có thể thấy, nhiều trường có quy mô lớn, chất lượng tốt nhưng chỉ tiêu tuyển sinh không lớn. Ví dụ, Trường ĐH Sư phạm Hà Nội và Trường ĐH Sư phạm TP Hồ Chí Minh - nơi có điều kiện đào tạo sư phạm tốt nhất hiện nay - chỉ chiếm 4% tổng chỉ tiêu tuyển sinh trong hệ thống đào tạo giáo viên. Nếu không khẩn trương sắp xếp, người học sẽ không được được thụ hưởng những điều kiện học tập tốt nhất” - GS.TS Phạm Hồng Quang chia sẻ.
Nhìn nhận việc sắp xếp hệ thống các trường đại học phải bắt đầu từ “cầu”, Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ đề nghị nhóm nghiên cứu tiếp tục hoàn thiện để đưa ra các dự báo về nhu cầu học tập, nhu cầu ngành nghề, nhu cầu nguồn nhân lực trong vòng 5-10 năm tới, có tính đến yếu tố phân luồng và xu hướng quốc tế, từ đó xác định “cung”. Nhóm nghiên cứu cũng cần có thêm một số khảo sát, đánh giá tác động từ các đối tượng chịu tác động của quá trình sắp xếp này.
“Chúng ta cần tiếp cận theo hướng tự thân, không phải ép buộc. Khi nào các trường nhận thấy việc sắp xếp sẽ tiết kiệm lớn cho xã hội, gia đình và người học, khi đó sắp xếp mới hiệu quả” - Bộ trưởng nêu rõ.